شماره مقاله 638

استیفای مرام در صراط مستقیم درشش بیان است :
بيان اول
طریق الی الله مستلزم دوری از خداست و دوری از خدا مستلزم انفكاك معلول از علت خود است .
و انفكاك معلول مستلزم عدم معلول است ،پس طریق الی الله مستلزم عدم رهرو است كه بنده و گویندۀ اهدنا باشد و عدم بنده مستلزم عدم طریق اوست به سوی خدا. پس طریق بنده به سوی خدا مستلزم عدم طریق بنده است به سوی خدا و این خلف است و خلف محال است .
جواب این شبهه آن است كه دوری از خدا به معنی حقیقی نیست و طریق الی الله نیز به معنی حقیقی نیست و تصور دوری و طریق محال است ،زیرا خدا نزدیك تر است به هر چیزانسان و غیره از ذات او ،زیرا خدا مذوت هر ذات است و حق مذوت ذات آن است كه پیش از ذات باشد و این را تقدم مرتبه ای گویند و بهتر و محق ترین تقدم هاست.
پس هیچ چیز در مرتبۀ خدا وجود ندارد ،و همین وجود نداشتن درمرتبۀ خدا دوری همه چیز است از خدا . و این یك دوری ای نیست كه عكس داشته باشد یعنی مستلزم دوری خدا باشد از بنده ،چنان كه نزدیكی خدا به بنده نیز یك نزدیكی نیست كه عكس داشته باشد ،یعنی مستلزم نزدیكی بنده باشد به خدا ،زیرا نسبت میان دو چیز وقتی عكس دارد كه آن دو چیز هر دو در یك مرتبه وجود داشته باشند نه دریك زمان ، و این وجود در یك مرتبه را حكما وجود عرضی می نامند و می گویند كه این دو شیئی در عرض یكدیگر وجود دارند ،مانند دو معلول یك علت پس هر نسبت كه میان آن دو فرض شود از نسبت های تضایفی عكس خواهد داشت ،مانند قرب و بعد و معیت . و اگر دو شیئی با هم ،هم مرتبه نباشند ،گویند كه این دو شیئی در طول یكدیگر وجود دارند مانند علت و معلول ،پس هر نسبت تضایفی كه میان آن دو فرض شود ،عكس ندارد ،مانند قرب و بعد و معیت . پس علت حقیقیه قرب و معیت تام حقیقی با هر یك از معالیل خود دارد. اما هیچ معلولی با آن علت نه قرب دارد نه معیت ،بلكه بعد دارد و با آن نیست.

تفسير كيوان –سوره حمد

عباس کیوان قزوینی