شماره مقاله 652

آیه 239 – فإن خفتم فرجالاً أو ركباناً (ای فان خفتم عن انتهاز الاعدأ فرصة علیكم فی صلوتكم بالجماعة‌ فیتهاجمون علیكم و انتم مصلّون فلا اقل من غیلة‌ اسلحتكم فیتقون صفر الید فانقسموا للصلاة وللقتال و صیروا نصفین راجلین للصلاة مقتدیا بامام و هو یقصر فی صلوته و حینئذ یقاتل النصف الاخروهم ركبان ففی الركعة الثانیة ینفردون ویتمون صلوتهم بعجلة فیركبون ویقاتلون مكان النصف الاخروهم یحبئیون للصلاة فیدركون ركوع الركعة الثانیه مع الامام وینفردون قهراً بعد السجدة الثانیة فیتمون صلوتهم قاصرین معتجلین هذا صلوتكم عند الخوف ) فإذا أمنتم فاذكروا الله (ای صلّوا) كما علّمكُم (نبیكم) ما لم تكونوا تعلمون(موصولة او ظرفیة او مصدریة علی بعد).
مگذارید نمازها از شما فوت شوند به خصوص نماز وسط یعنی نگذارید نمازها را برای خود به انتظار اوقات نماز و به توجّه به حضور قلب و به تعقیبات بعد از نماز و به حسن مقدمات و مهم شمردن در دل عموماً و نماز وسطی را خصوصاً و بایستید در نماز برای خدا با تضرع و تذلل و خواهندگی .
و اگر در سفر یا در هجوم و اغارۀ دشمن ترس حملۀ ناگهان و ربودن اسلحۀ خود را دارید ،پس پیاده و سواره به نوبت بخوانید ،وقتی كه ایمنی حاصل شد آن گاه نماز را به تمام آداب به جا آرید آن طور كه خدا به شما آموخته و خودتان ممكن نبود به خودی خود بیاموزید آداب نماز را . در این آیه دو چیز محل توجّه است :
یكی صلاة وسطی
دوم صلاة خوف
مفسرین برای تعیین صلاة وسطی هفت قول دارند و سیاق این آیه دلالت می كند بر غیریت صلاة وسطی با نمازهای مرسوم .
لظهور تغایر المعطوفین و عدم تسلم عطف الخاص علی العام و به گمان نگارنده نیز همین است كه صلاة وسطی ،باید یك عملی باشد غیر صورت نماز مرسوم .
پس یا صورتی باشد در عرض صورت نماز مرسوم و یا معنایی باشد در طول نماز مرسوم یعنی نماز روحی و قلبی و باطنی و سرّی باشد . چنانكه سابقاً در جلد اول در صفحۀ 88 و در صفحۀ 314 به بیان صلاة وسطی اشاره نمودیم و نیز گفتیم كه نماز نیز مثل مراتب وجود و مثل باطن انسان هفت مرتبه دارد آن گاه هر مرتبۀ باطنه از نماز نسبت به مرتبۀ پست خود صلاة وسطی است پس نماز صدری نسبت به نماز بدنی صلاة وسطی است و نماز قلبی نسبت به نماز صدری باز صلاة وسطی است و همین قسم تا برسد به صلاة مرتبۀ خفی و اخفی پس نماز بدنی هیچ مصداق صلاة وسطی نیست و داخل است در حافظوا علی الصلوات و نماز مرتبۀ اخفایی صلاة وسطی است و متمحض كه عنوان دیگر صلاة وسطایی ندارد اما شش مرتبۀ باطنۀ از نماز كه میانۀ نماز بدنی و نماز مرتبۀ اخفایی است آن ها همه ذوعنوانین می باشند كه نسبت به بالاتر از خود داخل در عموم صلوات و نسبت به مرتبۀ پست تر از خود مصداق صلاة وسطی هستند.
و اما آن احتمال كه صلاة وسطی یك صورت عملی باشد غیر صورت نماز مرسوم پس اثبات این احتمال به مدارك نقلیه خیلی دشوار است به اندازه ای كه نتوانیم جرأت نموده آن را مراد در این آیه قرار دهیم و در احتمال هم به اختلاف است میانۀ احتمال دهندگان و اگر اختلاف نبود و اتفاق بر یك عمل خاصی بود قوتی برای این احتمال می شد و اختلاف در هر مورد كاسر صورت آن مورد است.

تفسير كيوان – سوره بقره

عباس کیوان قزوینی