شماره مقاله743

در كتاب مجمع البحرين تصنيف شاهزاده دارا شكوه كه توسط محمد محفوظ الحق از زبان انگليسى ترجمه و تفسير شده، در صفحه 88 در باب روح چنين نوشته است:

روح دو قسم است يكى روح و ديگر ابوالارواح كه به زبان فقراى هند اين دو روح را آتما و پروآتما گويند چون ذات بحت، مُتَعَيِّن و مقيد گردد چه به لطافت و چه به ثقافت به جهت مجرد بودن در مرتبه لطافت او را روح و آتما گويند.

در مرتبه ثقافت جسد و سرير گويند و ذاتى كه متعين به ازل گشت روح اعظم باشد كه با ذات مجمع الصفات، مرتبه احديت دارد و ذاتى او جميع در آن مندرج‏اند، آن را پروآتما و ابوالارواح گويند مثل آب، موج آب به منزله بدن و روح و سرير و آتما است و مجموعه امواج از روى كليت به ابوالارواح و پرو آتما ماند و آبِ صرف به منزله حضرت وجود است.

[اما اين ناچيز گويد در باب وحدت وجود تشبيه به اقيانوس كنند كه توجه آب‏ها و قطرات به خود، حركت و موج ايجاد كند و حباب پديدار شود. شكل حباب،  خلقت است كه نه آب است و نه خارج از آن، به طُفيلِ وجود آب، حباب آشكار شود، نه آب كم شود و نه زياد شود. شكل حباب، عالَم هستى است كه متشأن به آب است و شكل حباب نسبت به آب، نمود بى بود است. و بود مطلق آب مى‏باشد چون عكس انسان در آئينه كه نمودى از جسم انسانى است و اگر عكس در آينه را هيچ چيز گوييم نيست به خطا رفته‏ايم زيرا شكلى مشاهده مى‏شود، اگر گوييم هست چون از آئينه دور شويم ديگر بود ندارد لذا گوييم نمودِ بى‏بود است: چ‏].

کتاب اسپری تیسم

نورالدین چهاردهی