شماره مقاله 187

بسم الله الرحمن الرحیم

چندی پیش انتشارات آفرینش و مرحوم پدرم شادروان «نورالدین مدرسی چهاردهی » بنابر آن نهادند كه شرح رباعیات خیام اثر«كیوان قزوینی » را كه در دو جلد نگاشته شده بود به دست چاپ سپارند ،لذا جلد اول از این شرح را كه در سنه 1345 هجری قمری با چاپ سنگی منتشر گشته بود را منتشر نمودند . اما پدر مجال آن نیافت كه دومین شرح از رباعیات خیام را كه توسط استادش «كیوان قزوینی » به رشتۀ تحریر در آمده بود را منتشر نماید و به سرای باقی شتافت .

از طرفی انتشارات آفرینش بنابراین داشت كه در آستانۀ نهصدمین سال تولد خیام جلد دوم كتاب را كه به صورت خطی باقی مانده بود به انتشار رساند ،لذا این بی مقدار در اجرای وصیت استاد و پدر گرامی ام دست بكار شدم ، اما هم وقت اندك بود و هم نسخه ای كه در اختیارداشتم كپی از نسخۀ خطی بود و بعضاً خوانا نبود ، به ناچار به نزد فرزند برومند شارح ِ رباعیات ،آقای «هاشم كیوان » رفته و تمنا نمودم كه نسخۀ خطی را برای ماندگاری و استفادۀ دانش پژوهان در اختیارم بنهند. ایشان در كمال بزرگواری و محبت تقاضایم را اجابت نموده و موجبات انتشار كتاب را فراهم نمودند. پس كتاب را به حروفچینی سپرده سپس به مقابله پرداختم .

در اینجا ذكر چند نكته ضروری است :

1. كتاب حاضر در سنۀ 1352 هجری قمری (بیش از هفتاد سال پیش از این ) در 317 صفحه نوشته شده و این 317 صفحه غیر از فهرست رباعیات و فهرست مطالب متنوع كتاب است كه در آغاز نسخه آمده و اینجا همان فهرست با منطبق ساختن شمارۀ صفحات این كتاب عینا آورده شده است و فقط مقدمه ناشر و پیشگفتار كتاب دو عنوانی هستند كه بر فهرست نسخه خطی اضافه شده است .

2. شرحی كه شارح محترم در این كتاب بر رباعیات حكیم خیام نگاشته اند بر اساس نسخه ای ازرباعیات خیام است كه در سنه 1304 شمسی در برلین با مقدمه دكتر فرید رخ روزن انتشار یافته است .

در مقدمه نسخه برلین دكتر روزن می گوید : « اساس این مجموعه مبنی بر یك نسخه قدیمی است كه صاحب آن خانم كاترینا فن اهایم آن را برای استفاده به عنوان امانت به اینجانب واگذاشت و همچنین سردنسن رس رئیس مدرسۀ عالی علوم شرقی لندن هم در باب تحقیق قدمت كتاب كمك دوستانه نمودند ».

3. كیوان قزوینی اصرار بر آن دارد كه مقدمه نسخه برلین قبل از ذكر دوازده رباعی كه نام خیام دارند آورده شود ،ولی چون نمونه ای كه این حقیر از نسخۀ برلین در دست داشتم بیم آن می رفت كه كامل نباشد از این رو از آوردن مقدمۀ نسخه برلین به كلی چشم پوشیدم و فقط صفحه 312 كتاب حاضر به دستور مكتوب شارح عیناً از نسخه برلین در جای خود نقل شده است . امید است كه در چاپ بعدی این كتاب مقدمۀ نسخه برلین در جای خود آورده شود.

4. در كتاب دست نوشتۀ كیوان قزوینی (كتاب حاضر) رباعی های 154 تا 161 نسخه برلین ذكر نشده و شرحی بر آن نگاشته نشده است لذا این حقیر برای رعایت اصول امانت ،رباعیات یاد شده را از نسخه برلین بر مجموعه شارح نیفزودم چرا كه اساس كار این حقیر كتابی است كه به عنوان شرح رباعیات خیام به خط كیوان قزوینی نوشته شده و نه نسخه برلین كه شارح شرح خود را بر اساس رباعیات آن كتاب نهاده است .

5. نسخۀ برلین موجود در مخزن ساختمان سی تیر به شمارۀ ثبت دستی كتابخانه ملی 24381 و ثبت در فایل رایانه ای كتابهای توصیفی كتابخانۀ ملی به شمارۀ ركورد 59010 (بانك اطلاعاتی آذر تیر) می باشد .

6. در نسخۀ اصلی كتاب حاضر بعد از هر رباعی خطی كشیده شده و سپس شرح آن آمده است و دوباره خطی كشیده شده و رباعی دیگرآورده شده است ، یعنی هر رباعی مابین دو خط افقی نوشته شده ،اما این ناچیز برای آرایش كتاب ناگزیر از آن بودم كه به جای خط از علائمی مانند «٭٭٭» استفاده و بعد از رباعباتی كه شرحی در پی خواهند داشت علامتی ننهم . و همینطور علائمی مانند ویرگول و غیره را در حین شرح آورده ام . اما اصول امانت را به تمامی رعایت و مطلبی در كتاب كم و یا زیاد نشده است .

حتی در یكی دو جای كتاب یك مصرع ازرباعی آورده شده و با این تصور كه شارح برای صرفه جویی در وقت و یا هر دلیل دیگری رباعی را كامل ننوشته و فقط به مصرعی اكتفا نموده تا در آینده به صورت كامل رباعی عرضه شود پیش نرفته ام و این حقیر هم عیناً همان یك مصرع را آورده ام . امید كه در حراست از این نسخۀ خطی و انتقال بعینه آن به خواننده موفق بوده باشم .

7. تمامی پاورقی های كتاب از خود نویسنده است و منظور از رباعیات گردنده یعنی رباعیاتی كه علاوه بر خیام به شاعر دیگری منسوب است . والسلام .

كمترین بندگان

مسعود رضا مدرسی چهاردهی

نقل از رباعیات خیام اثر عباس کیوان قزوینی