شماره مقاله 193

رباعى هشتم

از من بَرِ خيام رسانيد سلام

وآنگاه بگوئيد كه خامى خيّام

(اين صنعت اشتقاق كبير را دارد كه يك قسم از هفت قسم جناس است)

من كى گفتم كه مى حرامست ولى

بر پخته حلالست و بر خام حرام

بهتر آنكه بجاى ولى بلى باشد و واو و بر را بايد به لفظ آورد تا عطف دو جمله متشاكله باشد تقديم ظرف بر فعل يا خبر بر مبتداء و در اين ضمن هم تضادِّ كلمه‏ اى باشد و هم تضادِّ نسبةِ جمله ،و مى ‏شايد (على‏ بُعد) كه تاء حلالست را ضمه اشباعى دهيم تا واو به حال سكون همانجا خوانده‏ شود آنگاه بر به معنى نزد باشد به كسر را تا اضافه به خام شود يعنى نزد خامانِ شريعتى حرامست ،پس ديگر تضاد نسبة جمله ندارد و دو جمله متعادِله نخواهد شد بلكه جمله استدراكى خواهد شد كه در عربى بايد لكن بر سرش در آيد و بَرِ اول معنىِ حرفى دارد و بَرِ دوم معنىِ اسمى و اين هم قسمى از استخدام لفظى است كه يك لفظ در يك جمله دوبار بيايد يكى حرف و يكى اسم يا فعل مانند علّىٌ على ‏اعلى ‏العقاب كجدّه يعنى سوار شد على بر اسب عقاب و اگر سه بار بيايد به سه عنوان ديگر بهتر است مانند علّىٌ عَلى‏ عُلاَالفرسِ و جاء عَلّىَ بر آمد بر اسب و آمد بَرِ من يعنى نزدِ من پس بَرِ اول فعل است و بَرِ دوم حرف و برِ سوم اسم مضاف.

رباعیات خیام

عباس کیوان قزوینی