مقاله شماره 132

مولانا شبلی نعمایی علامه و مورخ دانشمند هندی راجع به فرزانگان زرتشتی در یكی از مقالات خویش به زبان هندوستانی در تحت عنوان موبدان مجوس درمجله الندوه جلد 2 شماره 6 مورخه سپتامبر 1905 می گوید : « بسیاری از سرمایه تاریخی مسلمانان از بین رفته و یا در شرف از بین رفتن است . به علاوه خسارت عظیم مذكور ،خسارت بزرگتری نیز متوجه عالم اسلام شده و آن تولید و ازدیاد بدگمانیها و سوء ظن ها و اشتباهات جهانیان نسبت به مسلمانان می باشد ،به مرتبه ای كه خود آنها ) مسلمانان ) نیز به چنین اشتباهات دچار شده و می شوند و مراسم و عقایدی را كه به واسطه فقدان معلومات در طی صد سال گذشته بین آنها مرسوم و رواج گشته حقایق مذهبی می پندارند.

مردم اروپا وقایع یك عصر را علت و معلول یكدیگر می دانند و چون در صفحات تاریخ مشاهده می كنند كه پس از ظهور اسلام فرهنگ و ادبیات ایرانیان برباد فنا رفت به طور قطع یقین می نمایند كه وقوع آن نتایج طرز سلوك اسلام بوده است. بدینطریق چون دیده می شود كه در تاریخ اسلامی هندوستان از معابد پارسی پیشوایان مذهبی ،تالیفات ،تلقينات آنها ذكری به میان نیامده به یقین می توان گفت كه سلاطین هند یا آنكه به واسطه تعصب آنها را در قلمرو خویش راه نداده و یا آنكه طوری در تحت فشار واقع بوده كه فرصت ترقی نیافته اند . بنابراین نمی توان راجع به آنها اطلاعاتی به دست آورد.

اما حقیقت علت اینگونه تصورات كم مایگی از اطلاعات تاریخی است . من در این مقاله به اختصار راجع به داستان پیشوایان مذهبی پارسیان صحبت می دارم كه معروف به موبد و مقیم این كشور و اینكه تالیفات و تصنیفات آنها كاملا بین اهل علم و فرهنگ توسعه داشت از آنجایی كه مولفات مسلمانان مأخذ اطلاعات ماست به این حقیقت می توان پی برد كه رفتار پیروان اسلام در هندوستان نسبت به فرهنگ سایر مذاهب خالی از غرض و نیك بوده است [8[

اولین خبری كه از موبدان به ما می رسد از زمان اكبر شاه از سلسله تیموریه می باشد. اكبرشاه هنگام انعقاد كنفرانس مذهبی ،پیشوایان هر گروه و مذهب را از راههای دور و دراز دعوت نمود ،با ایران نیز مكاتبه كرد. آذركیوان پیشوای كل پارسیان ایران در آن زمان از آمدن عذر خواست ،اما یك كتاب عجیب و شگفتی از تألیفات خویش به خدمت سلطان فرستاد.

از محاسن این كتاب آن بود كه فارسی خالص بود با تحریف عربی می شد و چون قلب می كردند تركی می گشت و بار تصحیف آن هندی می شد . اگر چه این صنعتی است ناممكن و من بر صحت این قول اطمینان ندارم اما در هر حال این خبر ثبوتی است كه آذركیوا ن از تالیفات خویش به هند فرستاده است.

شبلی پس از تعریف مقامات آذركیوان و یازده نفر از شاگردان او مقالۀ خود را بدینطریق خاتمه می دهد . « آیا از عدم تعصب مسلمانان ثبوتی بیش از این لازم است كه بسیاری از دانشمندان و فضلای اسلام در زمره شاگردان و مریدان آذركیوان داخل گشته و مباهات می كردند ؟ و چون آذركیوان موحد و صوفی صافی مشرب و عالیمقام بود مراتب سلوك را نزد او به پایان رساندند مردم از استماع این خبر نیز متحیر خواهند شد كه دانشمند بزرگی چون شیخ بهاء الدین عاملی از صحبت آذركیوان استفاضه ها حاصل نموده است . آری چه حقیقتی است بجا :

هیچ گه ذوق طلب از جستجو بازم نداشت

دانه می چیدم من آن روزی كه خرمن داشتم

تاریخ فرزانگان زرتشتی – فرزانگان زرتشتی

رشید شهمردان