شماره مقاله 246

194 . اين صورت كوزه (كون) جمله نقش است و خيال (جمال)

عارف نبود هر كه نداند اين حال

بنشين قدحى (قدح) باده بنوش و خوش باش (1)

فارغ شو ازين نقش (وين) خيالات محال

اين رباعى را توان شاهد ادعاء من گرفت كه بارها گفته ‏ام كه مراد خيام نه مى و نوشيدن براستى و مستى ظاهريست بلكه نتيجه مستى كه بيخيالى و بيغمى و بى ‏پروائى و در بند دنيا و اجزاء و لوازمش نبودن باشد از باب تشبيه به حالات قهريّه شخص مست باده‏ نوش كه موقتاً اين حالات را دارد و عارف بايد هميشه داشته باشد بى ‏آنكه مَى نوشيده باشد كه همه چيز را خيال بى‏اساس بداند نه قابل دل بستن و نه قابل پيمان شكستن و بى ‏وفائى كه غالباً توده دنيا را بيوفا نامند و خطا است زيرا چيزى نيست كه توقع وفا از آن داشت و آنگاه گله از بيوفائيش نمود و جان را در مهر و گله آن فرسود و هر كه اين اعتقاد و اين نظر بى ‏اساسى را به كوزه و جام (آلات مى) يا به صور كونيّه عموماً نداشته باشد او عارف نيست.و مراد از خوش بودن همين است و مصرع چهارم بيان خوش بودن است كه از خيالش و توقعش و تصورش و چيزى شمردنش بيرون بروى و فكر در فلسفه ‏اش سبباً و نتيجةً ننمائى كه حيف فكر بشر است كه در امر بى ‏اساسى صرف شود مانند بناء بر روى آب دريا كه استقرار ندارد نه آنكه زود ويران مى ‏شود .و لفظ ازين يا صله فارغست و يا به معنى به سبب يعنى چونكه محال است تو به كلّى خود را خالى از خيال نما.

***

نویسنده: عباس كيوان قزويني

رباعیات خیام