شماره مقاله 422

. 314سازنده كار مرده و زنده توئى

دارنده اين چرخ پراكنده توئى

من گرچه بدم خواجه اين بنده توئى‏

كس را چه گنه چو آفريننده توئى

پراكنده دو كلمه است تشبيه به پرِ كنده شده كه باد مى‏برد هر يك را به طرفى و يا پرّان كننده است و مقصود از هم گسيختگى است. و اينجا كنايه از بزرگى و وسعت است كه كرات بيشمار گرچه در امكنه منظّمه به يك حال و به يك مدار معيّن برقرارند اما از بسيارى فضاء گويا غير منظّمند كه پراكنده به معنى بى ‏نظم است و يا به معنى موادّ مختلفه و اجناس متضادّه و بسائط متناقضه است كه شكننده و نيست كننده يكديگرند .پس دارندگى به معنى ايتلاف آنها و نگهدارى آنها و تركيب آنها با هم است بتدريج.

در مصرع آخر چه استفهام انكاريست و چو با واو مخفف چونكه است و دليل است و اگر بى واو باشد به معنى زيرا است و گاهى كه بجاى آن مى ‏آيد.

***

نویسنده: عباس كيوان قزويني

رباعیات خیام