شماره مقاله462

لبيد در بچه ‏گى دعوى شاعرى نمود عمويش برگ گياهى را برداشته گفت اين را هجو كن بد بگو لبيد فوراً گفت هذه‏ البقلة التفلة التربة لاتفيد يسيراً و تضر كثيراً تا دو سطر عبارت كه در جلد دوم ناسخ ‏التواريخ هست.پس همه قبيله‏ اش (كه همراه بودند و بدركار نعمان براى شكايت از ربيع‏بن زياد نديم نعمان مى ‏رفتند و حيران بودند كه به چه زبانى گويند كه اثر بخشد) پسنديده فرياد زدند(شاعرٌ والله) و قرار دادند كه در حضور نعمان فقط لبيد سخن گويد و گفت و كار انجام گرفت و اشعر بودن لبيد از بچه ‏گى مسلّم عرب شد و بنى مخزوم كه قبيله‏ اش بودند فخرها نمودند ،نزد نعمان وقتى رسيدند كه نعمان با ربيع هم غذاء بود و هر دو دست به يك كاسه مى ‏بردند لبيد پا را چپ و راست گذارده كج ايستاد راست گفت با حركت دست بطرز رجز يا رُبَّ هَيجاء هى خير مِن دعةٍ – مهلاً اَبَيتَ ‏اللَّعَن لاتاكل مَعَه – اِنّ اِستَه من برصٍ مُلَمّعَةٌ يُدخِل فيها كلَّ يوم اِصبَعَه – كانّما يطلبُ شيئاً ضَيّعَه ، نعمان فوراً دست از غذا كشيد و ربيع را به زجر تمام بيرون كرد ،هرچه ربيع قسم خورد كه دروغ است من برص ندارم و مادر لبيد زن من است و اين به دشمنى با شوهر مادر اين حرف را زد ، نعمان گفت دلم از تو چركين شد هر وقت تو را به بينم ياد اين شعر لبيد را مى ‏كنم و دلم بهم مى ‏خورد كه با تو هم كاسه بودم و آن انگشتت را كه به دُبُرِ مبروصت داخل نموده مى‏ چرخانى داخل كاسه من مى ‏نمودى متهوّء مى‏ شوم بايد تو را نبينم تا از يادم برود با آنكه نخواهد رفت.

لبيد آنقدر زنده بود كه درك فيض اسلام را نموده مُخْضَرمىّ[1] ناميده‏ شد و ترك شعر گفتن نمود و هماره قرآن مى ‏خواند تا مرد.

اين ناچيز در مقدمه جلد دوم تفسير صفحه م نوشته ‏ام احوال لبيد و اعشى را راجع به قرآن.

پس در آغاز پيدايش مى كه نسبت به ستايش و نكوهش در بوته اجمال بود شعراء هنرآزمائى در مدحش نمودند و الحان راست و مخالف سرودند مانند ياقوتيّة سيّالة و نقطةٌ جوّاله و جذوةٌ شعّالةٌ هابطةٌ شوّالةٌ رابطةُ الجلالة دافعةُ الملالة بسيطٌ نشيطٌ وسيطٌ عبيطٌ و بتدريج يك زمينه پر دامنه ‏اى شد براى سخن كه آنچه گفتند به خود گنجانيد و خيّام هم براى رهانيدن خودش از خطر شهرت و رياست، شگرف سخنانى كه كسى نگفته بود در اطرافش گفت.اين ناچيز در شرح سابق فصل دهم در مدح مى قرار داده ‏ام.

احتمال دوم آنكه از آغاز مى كه گويند عهد جمشيد بود نوشيدن مى منحصر به خانواده سلطنت و وزارت و ثروتمندان با شوكت بود كه شعراء نظر به آنها دارند براى اخذ مال و تهيّه جلال و همه كارهاى ممدوحين را تا توانند مى‏ ستايند و اعجاز خود را در سخن‏ سازى مى ‏نمايند بويژه كارهاى مخصوص آنها را. سيّما كه پيمبران آن را حرام كردند و به حكم المرءُ حريصٌ على‏ ما مُنِعَ منه وَلَع مى نوشان بيشتر شد گرچه همه به پنهانى باشد چنانكه در كتاب دوره كيوان گفته ‏ام كه حاكمان با آنكه خود نوش و ساز و نواز به پنهانى دارند باز مى‏ نوشان را مى ‏گيرند و آزار و جريمه مى ‏كنند به اقتضاء نظم جامعه و در ذمّ مى و مستى همين بس كه مخالف و مخلّ نظم جامعه است و سياست مقتضى منع آنست.

پس نه با زندگى انفرادى و انزواء سازگار است زيرا اسراف و رسوائى است و نه با زندگى اجتماعى زيرا مخلّ نظم و آسايش افراد است .و نيز ساختن مى اتلاف بهترين ميوه سفره طبيعت است كه انگور و خرما و جو و عسل و غيرها باشد و عرصه معاش را بر فقراء ملت تنگ كردن است و راه ستم‏ها را به روى ستمگران گشودن زيرا حاكمان غالباً در حال مستى اجراء سياسات مى‏نمايند و به بدبختى محكومين مى انجامد.

و مى‏ شود كه چونِ دوم هم مخفّفِ چونكه و تأكيد زانكه باشد و براى وزن شعر زياد شده باشد.

معنى مصرع دوم ظاهرش آنست كه راهى به حيات جاودانى بهتر از مى و ساغر نيست امّا مى‏شود استثناء از كسى باشد به طور استثناء منقطع يعنى اگر راهبرى باشد آن مى و ساغر است بهتر از آن راهبرى نيست.

***

[1]  .نام هر شاعر زمان جاهليّت است كه زمان اسلام را دريافته باشد.

نویسنده: عباس كيوان قزويني

رباعیات خیام