مقاله شماره 76

پس از نورعلیشاه حاجى محمد حسین ملقب به زین‏ العابدین لقب طریقت حسینعلیشاه در سال 1212 قمرى بمقام قطبیت رسید مدت ارشادش 22 سال و در سنه 1243 هجرى قمرى در كربلا فوت نمود.

پس از او آخوند ملامحمد جعفر قراگوزلو محذوبعلیشاه تخلص شعرى وى مجذوب جانشین او گردید در فرمانى كه نورعلیشاه براى مجذوبعلیشاه نوشته محمد رضا بن محمد امین همدانى كوثر علیشاه را كمك و پیر دلیل او قرار داد مجذوبعلیشاه كوثر را نادیده گرفته حاج زین‏ العابدین شیروانى مستعلیشاه را جانشین خود قرار داد كوثر رنجیده خاطر گشته از مجذوب برید و خود بالاستقلال داعیه ارشاد پهن كرد و سلسله كوثریه را بنا نهاد.

فرمان نورعلیشاه در اول كتاب مرآت الحق تالیف مجذوب على شاه كه بوسیله ذوالریاستین مونس علیشاه بچاپ رسیده است مجذوب را در ردیف نبى و كوثر را ولى دانسته است كوثر همدرس و هم قدم مجذوب بوده و در مراتب فضل و دانش بر مجذوب برترى داشت در این زمان یكنفر پادرى انگلیسى بنام هانرى مارتن به فارس آمده كتابى بر رد اسلام نوشت مطلب به فتحعلیشاه گفته شد بر حسب اشارت پادشاه حاج محمد رضاى همدانى كتابى بر رد گفتار پادرى نوشت و بخوبى از عهده برآمد و مجدداً بدستور فتحعلیشاه كتابى در اثبات نبوت خاصه بنام مفتاح النبوة نوشت و در مقدمه كتاب مقاله‏اى بقلم میرزا ابوالقاسم فراهانى دارد و كتاب دارالنظیم در دو جلد در تفسیر قرآن بفارسى نوشت كوثر آثار ارزنده دیگرى دارد كه بچاپ نرسیده است .

عباس میرزا نایب السلطنة و میرزا ابوالقاسم فراهانى از خواص مریدان كوثر بودند در اینزمان یكى از علماى همدان بنام سید حسین دستور غارت خانه كوثر را داد لذا كوثر با دست تهى بقلم آمد و سپس در معیت قائم مقام و نایب‏السلطنة به تبریز رفت و پس از چندى در معیت آنان بكرمان آمده در آن شهر درگذشت و بیگم خانم معروف به خانباجى دختر فتحعلیشاه كه از مریدان خاص كوثر بود براى او مقبره‏اى ساخت كوثر نژادش به شیخ اشراق میرسیده است دیوان صفى بسعى منصور مشفق در صفحه 17 صفى علیشاه نوشته طاووس‏العرفا از منورعلیشاه و كوثر از مست علیشاه برتر بوده‏اند و اضافه مینماید مسنعلیشاه از مجذوب اجازه نداشته است.

پس از درگذشت كوثر حاج میرزا علینقى جنت علیشاه در سنه 1296 هجرى قمرى فوت نمود و در جوار قبر باباطاهر در همدان مدفون گردید.

پس از جنت صمد علیشاه ادعاى جانشینى كرد كیوان قزوینى در جلد دوم كیوان نامه صفحه 117 در این مورد مطالبى ذكر كردند جنت علیشاه چهل و نه سال در مقام ارشاد بود.

سید اسداله یزدى لقب طریقت ظهور علیشاه كه در كسوت درویشى بسر میبرد فرزند سید موسى از علماء سیستان ساكن یزد بوده مریدانش میگویند هفت سال در بیابان خراسان در حال جذبه بسر میبرد در تهران عده زیادى باو ارادت میورزیدند و كرامات زیادى باو نسبت میدهند سید گاهى در بازار تهران پرسه میزد و صوتى گیرا داشت و وجوهى كه بدست مى‏آورد بفقرا تقسیم میكرد در ابن بابویه مدفون گردید كیوان سمیعى در مقدمه دیوان اشعار صابر همدانى بمناسبت ارادت صابر به سید اسدالله مینویسد كه در سال 1355 ه.ق بتهران آمده و هفت سال از فوت سید اسدالله میگذشت و هیچكس حتى از سران ارادتمندانش این معنى نمیدانستند روزى از كیوان قزوینى راجع به سید سئوال كردم شرحى فرمودند كه یك سفر از تهران باصفهان با سید اسدالله همسفر بودم او اظهار میداشت كه از مریدان صمد علیشاه بوده و اثرات ذكرى كه از صمد علیشاه گرفته بود بیان میكرد (صمد علیشاه جانشین جنت على شاه پسر كوثر علیشاه بود) آنچه این ناچیز از مریدان سید تحقیق كرده سید اسدالله مردى متواضع شیرین سخن و بلند همت و سخى و خراباتى مسلك بود سید بر كلاه درویشى خود سوزن زده و تاجى براى خود درست نموده بود و با این كلاه تاجدار عكس گرفته است در مجله مهر شماره 6 شهریور آقاى سرگرد مهدى زنگنه پور در باره سید اسدالله مینویسد حافظ ظهور او را پیشگوئى كرده است .

اى صبا با ساكنان شهر یزد از ما بگو

كاى سرحق ناشناسان گوى چوگان  شما

در سلسله كوثریه پنج غسل غسل توبه – اسلام – جمعه – زیارت – حاجت انجام داده و بر خلاف دیگر شعبات نعمةاللهى كه پنج وصله تهیه میكنند چهار وصله نبات – پارچه – جوز – سكه فراهم نموده و انگشتر لزومى ندارد و براى ذكر یونسیه رفتن حمام ضرورت ندارد و چند ماهى پس از مداومت یونسیه طالب مشرف بفقر میشود و بعد ذكر انفسى یا حق را از ناى گلو در نظر گرفته بزبان دل گوید.

حاجى ملا باقر واعظ مولف كتاب جنةالنعیم فى احوال السید عبدالعظیم در مدرسه خازن الملك نزدیك بازار ارسى دوزها بمنبر میرفت و در روز جمعه بیست و یكم ربیع الاول سال هزار و سیصد و سیزده ه.ق در مشهد مرحوم شد.

حاجى زین‏العابدین شیروانى مستعلیشاه در كتاب ریاض السیاحة از مولانا محمد رضا همدانى كوثر علیشاه نامبرده و از او توصیف كرده و مینویسد مثنوى نیز دارد كه هشت هزار بیت است و غزلیات نیز دارد و این دو بیت را از او ذكر نموده است:

صد گونه بلا را ضیم آید بسر دل

یكمرتبه كان یار درآید ز در دل

ما را خبرى از دل خود نیست مگر هست

اندر بر دلدار خدا را خبر دل

و ایضاً

كوثر اگر به هجر تو سازد ز لابدى است

با اختیار كس نرود در دهان گاز

بعد از جنت و سپس بعد از معین‏العلماء محمد حسن پیر لقب شریعتى كه از طرف پیغمبر اكرم (ص) مفتخر به نام ضیاءالدین گردیده و لقب طریقت محبوب علیشاه در سن نود و شش سالگى و پس از سى و دو سال ارشاد درگذشت و در خانقاه سه راه ورامین ملك شخصى آقاى ملك نیا (ناصر علیشاه) مدفون گردید و از طرف ناصر علیشاه صندوق خاتم قیمتى بر قبر او گذارده شد روزى آقاى صبحى گوینده قصه در رادیوى تهران از محبوب علیشاه پرسید اشعار مثنوى بلد هستید محبوب بگریه افتاد و اظهار داشت در دور پیش من مولوى بودم و خود سراینده اشعار مثنوى هستم معروف است حاج كبیر آقا بیكى از مریدان میگوید هنوز از تو بوى یهودى میآید یعنى در گذشته بصورت یهودى در دنیا زندگى میكردى علیخان خلوتى لقب طریقت نصرت علیشاه از مشایخ معین العلماء و محبوب بوده است و مدفون در خلوت از توابع میاندوآب است آقاى سید حسین لامع معین الاسلام تخلص لامع از وعاظ ساكن قزوین از مشایخ محبوب بدواً ادعاى جانشینى محبوب نمود سپس تمكین از آقاى ناصر علیشاه نمود استاد على خیاط شیخ محبوب بوده‏اند.

آقاى محمد نافع زاده قاضى دادگسترى ادعاى جانشینى پیر مراغه نمود و در سال 1344 شمسى در تبریز درگذشت.

آقاى سید عبدالله صدر عراقى از وعاظ معروف تهران در هشتم رمضان سنه هزار و سیصد و پنج هجرى قمرى متولد گردیده فرزند (جنت على شاه) تمكین از آقا تقى (صمد على شاه) نمود و صبیه خود را با جهیز وافر به آقا تقى داد و در اثر اختلاف زن و شوى از صمد علیشاه برید و خود مدعى شد.

آقاى میرزا على اصغر ملك نیا(ناصرعلیشاه) در 1290 شمسى در آذر شهر تبریز متولد گردیده به شغل تجارت اشتغال داشت سالیان دراز خدمات محبوب را بشخصه بعهده داشت بالاخص محبوب در سالهاى آخر عمر بفلج مبتلا گشت و خدمات مرجوعه او دشوار گشته بود.

آقاى ملك نیا از مشایخ محبوب و پس از او بجانشینى او منصوب گردید در سر قبر پیر مراغه سكونت نمود و شبهاى دوشنبه و جمعه فقرا بحضورشان میروند و سالگرد فوت پیر مراغه نیز مراسمى در سر قبر پیر بر پا میدارد.

از زمان حاج كبیر آقا تا آقاى ملك نیا اقطاب سلسله كوثریه همگى مكلا بوده‏اند آقاى فغفورى از مشایخ محبوب بوده و پس از او از آقاى ملك نیا تمكین نمود شارب گذاشتن و دست صفا دادن در این سلسله معمول نیست خواندن اشعار در خانقاه آقاى ملك نیا معمول نمیباشد.

مبتدى در این سلسله اول چندى مداومت بذكر یونسیه مینماید بعد ذكر انفسى سپس ذكر خفى و بعد ذكر حیات دستور میگیرد و فكر بایستى براى سالك پیش بیاید اكثر افراد این سلسله آذربایجانى و بشغل تجارت اشتغال دارند.

مشایخ این سلسله بیش از دیگر سلاسل نعمةاللهى بسلوك توجه دارند و تظاهرى به درویشى نمى‏نمایند و بر خلاف مریدان دیگر اعتقاد اكثر آنان قلبى است و ریا كمتر دارند.

چند بیت از اشعار حاج كبیر آقا ذكر میشود:

دایما روى دل بدلدار است

بى تو صحبت خلاف گفتار است

منظر چشم دل رخ یار است

آه و افغان به نیمشب بكند

صحبتى نیست غیر صحبت تو

هر كه از بهر تو دلش زار است

وفایى شوشترى نویسنده كتاب سراج‏المحتاج و دیوان اشعار كه هر دو در هند بچاپ رسیده در بدایت جوانى بسلاسل تصوف رو آورد و بعد از همه برید و بحقیقت تصوف پیوست و رساله‏اى بر ضد اقطاب عصر خود نوشته كه ضمیمه كتاب بهره بچاپ رسیده است كتابى در شرح حال خود نوشته كه اصل آن با دیگر كتب ارزنده وى كه متاسفانه تا كنون بحلیه طبع درنیامده نزد آقاى آقا شیخ مهدى شرف الدین (از علماى روشن بین شوشتر كه مردى بود متقى و وارسته و كتابخانه نفیسى در شوشتر داشت) بود دیده‏ام در آن كتاب مرحوم وفایى فقط از كوثر علیشاه تمجید نموده و براى او قدرت و دید روحى قائل است .

اذكار جلى در این سلسله هر روز 100 مرتبه لااله الا انت سبحانك انى كنت من الظالمین بعد آیة الكرسى و 34 مرتبه الله اكبر 33 مرتبه الحمدالله 33 مرتبه سبحان الله است .

آقاى ابراهیم صفائى به این ناچیز فرمودند زبیده خانم صبیه فتح على شاه مرید جنت على شاه بود و براى روشنائى مزار جنت كه فرزند كوثر على شاه (مدفون در كرمان جنب مزار مشتاق مى‏باشد) است دو دانگ از قریه لالجین كه در سى كیلومترى همدان واقع شده وقف مزار جنت على شاه كه در مجاورت مزار باباطاهر است نموده است اینك نشانه‏اى از مزار جنت باقى نمانده است .

باباطاهر را صوفیه از خود دانند و اسماعیلیه از خود شمارند و اهل حق از خود دانند كلمات قصار باباطاهر كه بعربى است شروح زیادى بر آن نوشته شده كه بهترین آن  شرحى است كه منسوب به عین‏القضاة همدانى است كه بحلیه طبع درآمده است بهترین اثر عین‏القضاة دفاعیاتش مى‏باشد كه اخیراً منتشر شده است عین‏القضاة در بدایت امر به آثار محمد غزالى روآورد و پس از آن دست ارادت به شیخ احمد غزالى داد و پس از آن مرید سید براكه شد اهل حق سید براكه را از خود دانند.

مزار شیخ احمد غزالى را علماى قزوین فتوا دادند كه چون اهل تسنن است خراب كرده مزبله ساختند كیوان قزوینى مجدالاسلام قزوینى را واداشت كه از نو مزار شیخ را تجدید كند دوست دانشمندم آقاى دكتر احمد مجاهد آثار شیخ را در یك مجموعه گرد آورده بطبع رسانید قبر مجدالاسلام پائین پاى غزالى است این بى مقدار عین‏القضات را برتر از حلاج میداند محل شهادت عین القضاة در همدان بنام وى خوانده مى‏شود.

در مجله یادگار شماره 10 خرداد 26ھ.ش سال سوم عباس اقبال آشتیانى راجع به كوثر على شاه مرقوم داشته‏اند كه كوثر در ماه جمادى الاولى سنه 1247ھ.ق در كرمان درگذشت و پسر وى حاج میرزا على نقى (جنت على شاه) روز پنجشنبه 22 رجب سنه 1296 ه.ق در همدان وفات یافت و در جوار بقعه باباطاهر مدفون شد و یكى از دخترهاى فتح على شاه مسمات به زبیده خانم كه از مریدان مخلص او بود همه ساله مبلغى براى متولى و قارى و روشنایى بقعه باباطاهر كه مدفن مرشدش نیز آنجا بود مى‏فرستاد پسر جنت حاج میرزا محمدرضا كه از اقران حاج ملاباقر واعظ بود در مجالس وعظ تصریح مى‏كند كه ظهور صاحب الامر نزدیك است و رجاء واثق است كه حتى بسیارى از كسانى كه در همین مجلس حضور دارند درك فیض ظهور آن حضرت را خواهند نمود و در روز پنجشنبه 14 ربیع 1318 ھ.ق در تهران وفات یافت و در راویه حضرت عبدالعظیم مدفون شد.

این ناچیز گوید حاج میرزا محمد رضا كوثر را بلبل شرق مى‏نامیدند استاد عالى قدرم مرد آسیا (كیوان قزوینى) به این بى مقدار فرمود كه كوثر در اثر قوه حافظه آثار جدش را خوانده و عیناً در منابر خود تكرار مى‏كرد اما من در زمینه‏هاى مختلف سخنرانى مى‏كردم لذا مرا (همدانى شكن) نامیدند.

كوثر على شاه در كرمان در یكى از حجرات مزار مشتاق مدفون گردید این ذره نادار مزار هر دو تن را دیدار كرده است .

عبقرى عصر (كیوان قزوینى) گوید حاج آقا رضا بعد از فوت پدرش (جنت علیشاه) تمكین از آقاتقى (صمدعلى شاه) نمود و صبیه خود را با جهیز وافر به آقا تقى داد و در اثر اختلاف زن و شوى كوثر بدشمنى وى برخاست.

كیوان قزوینى از صمد على شاه اجازه ارشاد یافت .

میر سلام الله موسوى مشهور به حاج كبیر آقا كه متخلص به مجرم بود و لقب طریقت او مجذوب على بود مدعى جانشینى جنت على شاه و كتابى به نظم موسوم به بحرالاسرار تدوین كرد و 28 سال بر مسند قطبیت جالس بود و در 24 ھ.ق فوت كرد و در مراغه مدفون شد و در ایام قطبیت خود معارض شیروانى مست على شاه بود بعد از وى حاج میرزا عبدالوهاب مشهور به حاج معین‏العلما كه ملقب به فخر المتالهین بود به مسند ارشاد نشست و هیجده سال در مقام قطبیت بسر مى‏برد و در سنه 42 ھ.ق وفات یافت و در جوار قبر حاج كبیر آقا تدفین شد.

آقا رضاقلى میرزا مجنون على شاه از مشایخ حاج كبیر آقا مولف كتاب نورالانوار و مرآت العاشقین بود و در جنب مزار حاج كبیر آقا مدفون شد و به تناسخ سخت دل بسته بود.

کتاب سیری درتصوف

اثر نورالدین چهاردهی

سید اسدالله یزدی (ظهور علیشاه ) خود را جانشین آقا تقی (صمد علیشاه) که قطب سلسله کوثریه بود می دانست.