شماره مقاله 217

84. آنانكه جهان زير قدم فرسودند

وندر طلبش (1) هر دو جهان پيمودند

آگاه نيم از اينكه ايشان هرگز

زين حال چنانكه هست آگه بودند

(نمى ‏شوم كه ايشان شب و روز)

(1) اين ضمير مجرور (شين)پيدا نيست كه به كجا بايد برگردد لفظى نگذشته كه صالح مرجعيّة آن باشد جز آنكه مراد از قَدَم علم باشد، يعنى براى طلب علم جهان طبيعة و ماوراء الطبيعة را پيمودند و تا اندازه ‏اى با خبر از اسرارِ هر دو جا شدند ،اما حاقّ واقع و متن حقيقت را بقدر يك آن كوچك هم كه حال باشد ميانه ماضى و مستقبل نمى‏ توانند بدانند كه در آن يك آن در همه جاى جهان چه خبر است تا فقط حوادث يك آن را دانسته و احاطه علمى نموده باشند تا چه رسد به همه آنات عمر هر دو جهان ،و تا اين علم و احاطه را كما هوحقّه نداشته باشند فرقى بيّن روشن با توده نخواهند داشت كه بتوانند در طول آنها افتند و مورد حاجات روحيه طوليّه آنها گردند اين ناچيز شرح احتياج عرضى را كه مشترك فيه همه افراد بشر است بطور تعاون و تمدّن و فرقش را با احتياج طولى كه مخصوص به رئيس دينى و روحيست در كتاب سرانجام كه حاضر براى طبع و نشر است نموده‏ ام.

عباس کیوان قزوینی

رباعیات خیام