شماره مقاله 493

كيوان قزوينى پس از شرح رباعيات خيام در صدد ارتباط با روح پاك حكيم بزرگ عمر خيام گرفت و مكالمه ‏اى با وى انجام داد كه عين آن را با قلم حضرت ايشان عيناً بدون كم و كاست ذيلاً نقل مى ‏نمايد .

(اعتذار)

شارح قاصر با جهانى خجلت و عذر تفويتِ وقت گرانبهاء خوانندگان محترم نگرانى از دو باب داشت :

1- عدم ثبوت صحّت نسبت همه اين رباعى ‏هاى شرح شده به خيام .

2- آنكه در يك جُنگ[1] بزرگ مشتمل بر هفتاد و شش كتاب كه ملكى وزير دانشمند اعظم على قلى ميرزا بوده و اكنون جزء كتابخانه مدرسۀ سپهسالار قزوينى است دو رساله متواليه يافت يكى فارسى و بس مختصر كه به قدر مقاله‏اى است و صريحاً منسوب به خيّام است و ديگرى عربى در بيان قواى فاعله طبيعيّه بعد از آن مقالۀ فارسى بى‏ تصريح به نام مصنّف و چون تمام آن جُنگ تصريح به نام مصنّف دارد جز اين يك و از اتّصالش به فارسى حدس انتسابش به خيّام بود امّا در حدس به اين مدركِ خيالى نتوان استناد نمود ،و از لحنِ عبارت هم معلوم نمى ‏شد زيرا از خيّام كتابى در طبيعيّات به دست نيست تا لحنش به دست آيد و لحنِ طبيعى غيرِ رياضى است .

پس از آن رسالۀ خيّام كه طبع برلين شده در يك مسئله رياضى توافقِ لحن را نمى‏ توان معلوم نمود لذا شارح قاصر متوسّل شد ،به مدرك غيرمستقيم كه به دستور احضار ارواح در شب جمعه بيست و چهارم ذيحجّه هزار و سيصد و چهل و هشت هجرى قمرى با تذلّل تقاضاى عاجزانه نمود روح پاك خيّام را ،و آن حكيم كريم نيز شرف حضور بخشيد و از هر دو سئوال جواب مثبت امّيد بخش داد كه هم آن دو رساله فارسى و عربى را به خود نسبت داد بى‏ترديد و هم امضاء نمود نسبت اين همه رباعيّات مشروحه را به خود به استثناء چهار رباعى كه در همين شرح تصريح به نام فائل آنها شده و هم مسلك اين شرح را امضاء فرموده كه نوعاً موافق مذاق و مرام آن مرحوم است ،و هم وعده دادند كه هر وقت شارح قاصر تقاضاء حضور نمايد حاضر شوند و از سؤال ‏هاى عاجزانه جواب كافى فرمايند و شارح را به هم مسلكىِ خود پذيرفتند و فرمودند كه تو پس از مرگ داخل حوزه ما كه جمعى مخصوص هستيم خواهى شد و معيّن فرمودند كه هر هفته يك بار شب دوشنبه شارح را به شرف حضور خود نائل سازند و اجازه طبع و نشر اين شرح و آن دو رساله را به شارح دادند ،اگرچه بى‏خبران از قانون احضار ارواح اين سخن را واهى خواهند شمرد ولى شارح از هيچ كس توقّع باور هيچ يك از گفته ‏ها و نوشته ‏هاى خود را ندارد و فقط خود مسئول وجدان خود مى ‏داند و مادح و قادح را معذور مى ‏دارد .

کتاب حکمت خیام

رباعیات خیام