شماره مقاله 298

195 . با سبزه خطى تازه‏ تر از خرمن گل

از دست مده جام مى و دامن گل

زان پيش كه ناگه شود از باد اجل

پيراهن عمر ما چو پيراهن گل

مراد از سبزه روئيدنست نه رنگ سبز كه در موى بشر نيست و مطلوب هم نيست و مراد اول روئيدنست كه اوّل جوانى باشد و تشبيه به خرمن گل اشاره به كهنه شدن به زوديست كه خرمن حبوب كهنه‏ گى ندارند امّا خرمن گل زود پژمرده و بيهوده مى‏ شود ،پس بايد در استفاده شتاب نمود.

و مضمون مصرع چهارم آنست كه شكفتن گل مرگ آنست كه تا غنچه‏ اى سر بسته است زنده است همانكه سرّش فاش شد مى‏ ميرد و اين مضمون را پيش از خيام كسى نگفته و طرفه نكته ‏ايست ،و غنچه عالم وجود هم اين حال را دارد كه تا حقيقت و باطنش عيان نشده تعيّنى و وجودى دارد همانكه كشف حقيقت شد فانى و زائل و باطل است ،و عارف آنست كه براى او اين كشف رو داده باشد و مقصود عرفاء هم از لفظ كشف كه خاصه خودشان مى ‏دانند بايد همين باشد و اگر جز اين باشد بايد نباشد و لفظ مكاشفه اشاره به رنج و رياضتى است كه در اثرش كشف حاصل شود (كه باب مفاعله گاهى بجاى بين ‏الأثنين دشوارى را مى ‏فهماند ،مانند معاناة و مقاساة در عناء شديد صعب).

***

نویسنده: عباس كيوان قزويني

رباعیات خیام