شماره مقاله 288

.  24برتر ز سپهر خاطرم روز نخست(1)

لوح و قلم و بهشت و دوزخ مى‏جست

پس گفت مرا معلّم از راى درست

لوح و قلم و بهشت و دوزخ با تو است

يعنى در روز نادانيم (چونكه اول حال همه در اين عالم نادانى بوده) مى ‏پنداشتم كه مبادى عالم كه قلم و لوح نامند و غايات عالم كه جنة و نار نامند از وجود بشر خارج است بلكه از نه فلك هم خارج است و بيرون محدّب افلاك است و ابوعلى هم در پاسخ پرسش از جنة و نار مى ‏گويد فوق ‏الفلك ‏المستقيم من در كنوزالفرائد نقل كرده‏ ام از او اين مسئله را با سه مسئله ديگر ،تا آنكه معلّمِ خردم مرا آموخت دانستم كه اينها تعبيراتى است كه پيمبران از حالاتِ درونىِ بشر خبر داده‏ اند و در اخبار اسلاميّه هم هست كه اعمال مردم بمنزله خشت و گلى است كه قصرِ بهشت از آن ساخته مى ‏شود.

نسخه بدلِ با تست رخ تو است و آن بهتر است كه هم جناس ناقص دارد با دوزخ و هم معنى دقيق كه روى هر كسى در ملك تن نماينده جان است و قيافه رو كاشف از خيلى صفات جان است ،من در عرفان ‏نامه شرح قيافه را نوشته‏ ام صفحه 248 تا 257 و سرنوشت هر كسى در پيشانى او به قلم تقدير نوشته شده و از خطوط ظاهره پيشانى هم خيلى از احوال آينده او معلوم مى ‏شود و در محشر هم در پيشانىِ هر كسى نوشته‏ اى خوانده مى ‏شود هذا مُؤمِنٌ حقاً يا كافِرٌ حقاً و نيز گنه‏ كارانى كه بعد از چندى عذاب از دوزخ رها شده به بهشت مى ‏روند اهل بهشت در پيشانى آنها مى ‏خوانند هؤلاءِ جَهَنَّمِيُّونَ عُتِقوُا مِنَ‏ النّارِ و به يكديگر نشان مى ‏دهند و دسته‏ دسته به تماشاى آنها مى ‏آيند و از گناهان آنها مى ‏پرسند كه چه بوده ،آنها شرمنده مى ‏شوند و نعم بهشتى بر آنها ناقص و ناغص مى ‏شود و به درگاه خدا مى‏ نالند و به نبى خاتم كه شفيع آنها شده و از دوزخ رهانيده است مى ‏پناهند كه الاكرام بالاتمام اين سرزنش اهل بهشت به ما نعم را ناگوار مى ‏كند پس حضرت دوباره شفاعت نموده امر مى‏ رسد كه آنها را به چشمه سلسبيل فرو برند تا آن خط محو شود و از ذهن اهل بهشت و از ذهن خود آنها نيز بيرون رود و فراموش كنند بودنشان را در دوزخ و اين فراموشى درجه علياى آمرزش است.

***

نویسنده: عباس كيوان قزويني

رباعیات خیام