شماره مقاله 312

299 . بر سنگ زدم دوش سبوى كاشى

سرمست بدم كه كردم اين اوباشى (سر خوش بودم كه)

با من به زبان حال مى ‏گفت سبو

من چون تو بدم تو نيز چون من باشى

يعنى سبوى لعابدار چونكه لعاب روى كوزه را هر چه باشد و هر جا ساخته باشند كاشى مى ‏نامند مثلاً گويند كوزه كاشى ‏دار زيرا اول شهرى كه رسم شد كه روى كوزه و خشت را و كاسه و خم را با لعاب شيشه‏ اى بياندايند و نيل و لاجورد هم بدان لعاب بيالايند شهر كاشان بود كه در كار مجدّتر و با سليقه ‏تر و پرفكرتر از ديگرانند و اكنون هم از ديگران گوى سبقت مى‏ ربايند ،پس لعاب كاشى از آنجا به ديگر بلاد رفت و نام وطن را با خود برد بويژه خشت كه جز كاشى نام ديگر ندارد و لفظ كاشى‏ كارى هم بر زبان ‏ها جاريست در هر عمارتى كه خشت كاشى بكار برند و سابقاً در همان كاشان هم بيش از يكرنگ را نمى ‏توانستند بپزند ،اگر رنگ‏ هاى متعدّد مى‏ خواستند ناچار از تعدّد پارچه ‏ها بودند كه هر يك را يك رنگى كنند و به كوره گذارند تا بپزد و در وقت بكار بردن بهم وصل كنند لذا آن را معرّق (به فتح عين و راء مشدّد از عروق) مى‏ناميدند يعنى رگ به رگ ،بعد اخيراً ماهرتر شده در يكپارچه هم توانستند كه هفت رنگ بسازند ،لذا هر جا كاشى معرق پيدا شود نشانه قديم بودن آنست و چند رنگ در يكپارچه نشانه نو بودن است.

اين مطلب اصطلاح ظروف ساخته در ايران است دخلى به چينى ندارد زيرا نتوان گفت كه چين در اين كار (رنگ و لعاب ظروف) بعد از كاشان بوده زيرا چين تاكنون در عرض ممالك و بلاد ديگر نبوده بلكه در طول آنها بوده يعنى عالم ديگر و مملكتى فوق ممالك بوده كه در شمار ممالك معروفه جاريه بر زبان‏ها نبوده.

***

نویسنده: عباس كيوان قزويني

رباعیات خیام