شماره مقاله609

فريده پانزدهم از كنز ششم‏

در بیانِ آنكه تحصیلِ علومِ دقیقه و دقائقِ هر علمى دشواتر است از تحصیل علوم جلیه و جلیاتِ هر علمى و چنانكه دشوارتر است كامل ‏تر نیز هست و كم‏ تر و نایاب ‏تر است و مهمّ‏ تر و نافع‏ تر است (دقائق مانندِ گنج است) .

مثلاً سه علم متعلّق به نجومِ قدیمِ مبنىِّ بر سكونِ ارض 1) نجوم یعنى شناختن ستاره‏ها و عدد و هیأت و حركت و سعد و نحسِ آنها و چهل و هشت شكلِ مفروض از وضعِ اجتماعِ آنها كه 12 شكل آنها را بروج مى ‏نامند و مدارِ خورشید چون رشته عِقد از آنها عبور مى ‏كند و یا مدارِ زمین بنا بر حركتش .

2) احكام یعنى دانستنِ مدلولِ اتّصالات و نظراتِ آنها با یكدیگر و زیجات و زوائج و مدلولِ سهام و بالجمله كلّیاتِ  قضایاءِ  متعلقه  به ما فوق الارض كه مدلولِ كائناتِ جَوّ یعنى مركّباتِ  ناقصه هم  داخل  است .

3) استخراج یعنى تعیین مكان هر ستاره و نظرش با ستاره‏ها و تمام وضع فلكیات در روز معین یا ماه یا سال از روىِ حسابِ حركات آنها  به اختلافِ  اقوال و زیجات و نتیجه گرفتن و حكم كردنِ  به  وقایع روز و ماه و سال كه تقویم نویسى به طرزِ قدیم بدونِ استخراج ممكن نبود پس استخراج از علوم دقیقه است و خیلى دشوارتر است از نجوم و احكام كه از علوم جلیه ‏اند .باز از هشت فنّ طبّ  فنّ  صَیدَنَه  كه گیاه ‏شناسى  باشد از علوم دقیقه است و دشوار است و علم موسیقى از سایر علوم ریاضى دقیق‏ تر و دشوارتر است و جبر از حساب و هندسه دقیق ‏تر و دشوارتر است و جغرافیاىِ  دریا  دشوارتر از صحرا است .

امّا دقائقِ هر علمى مثلاً  فنّ  تشریح  كه شناختنِ اعضاءِ حیوان و افعالِ اعضاء است .پى بردن به دقائق هر عضوى دشوارتر از شناختن خود آن عضو و افعال و خواص كلیه آن عضو است و منشاءِ اختلافات هر علمى  دقائق آن علم است و نیز عمل به هر علمى دشوارتر از تحصیل مسائل آن علم است مثلاً تمیز نبض‏ها یعنى حركات شرائین در شخص حاضر و حكم به اینكه این حركت به مصداق كدام مفهوم است و بالجمله تطبیق مصادیق جزئیه شخصیه به مفاهیم كلیه و خطا نكردن خیلى دشوارتر از تحقیقِ  مفاهیم  است .

بسائط نبض كه قرب 200 است و مركّباتش كه چندین هزار است آسان است امّا  تمیزِ  نبضِ یك بچه و یك پیر كه داخل در كدامِ عنوانِ نبض است دشوارتر است و معالجه دشوارتر از علم طبّ است  و معالجه بیمارىِ مزاجى دشوارتر از معالجه اطراف است و در علم فقه به هر دینى جوابِ استفتاء نوشتن كه (اِفتاء) نامند و مُتصَدّىِ آن را مفتى دشوارتر از تحقیقِ  مطالبِ  فقه  است در درس و در تصنیف .

و نیز در میان 3 فنِّ حكمتِ عملیه فنِّ اخلاق دشوارتر از فنِّ تدبیر منزل و فنِّ  سیاستِ  مُدُن ؛باز عمل كردن  به علم اخلاق و تبدیلِ خُلق بد را  به خوب به فكر و ریاضت خیلى دشوارتر از علمِ اخلاق است و در شرعِ اسلام آن را جهادِ اَكبَر نامند و جنگ را جهاد اَصغَر و اكنون كه سنه 1348 هجرى قمرى و ماه پنجم از 1308 شمسى است و مطابق با اوت ،در فَلَسطین و بیت ‏المقدّس ،جنگ دیانتى بزرگ عمومى كه دنیا به خود وعده مى‏ داد شروع شده ،ابتداء از كلیمیان شده كه اعظم و اقدمِ ادیانِ[1]‏ حاضره دنیا مى ‏باشند و هیجده قرن است كه ذلیل مطلق بودند و زمامدارى مقتدر از خود نداشتند و در هر مملكت كه بودند باجگذارِ زمامدارِ آنجا بودند و اكنون به سببِ بوىِ آزادىِ دین كه به مشامِ دنیا مى‏ خورد و چند روزه زمامدارىِ (لنین) در روسیه كه گویند از یهود بود پنداشته‏ اند  كلیمیان كه هنگام نهضت و قیامِ آنها رسیده و شبِ ذلّتِ آنها بدل به روزِ عزّت گشته و خوابشان بس شده ،حالا دیگر وقتِ خواب مسیحى و محمّدى آمده ،لذا ناگهان خروج كرده بر مسلمینِ (فَلَسطین) تاخته و فتكِ  فطیعِ[2]‏ بى ‏رحمانه‏ اى راه انداخته‏ اند و ابقاء بر زن‏ها و بچه‏ ها نیز نمى ‏كنند و خانه ‏ها را آتش مى ‏زنند و در شهرها و بیابان‏ها هر كه را بینند بى ‏پروا و بى ‏استثناء مى ‏كشند و مسلمینِ هند و آمریكا عازمِ دفاع و رفتنِ به شامات شده ‏اند و مسیحیان نیز با مسلمین متّفق شده مشغولِ دفاعَند و اشتعالِ نائره جنگ روز افزون است و حقیقتِ امر باطنى گُم و معمّا است و این جنگ طول خواهد كشید امّا نه به قدر جنگ بین‏المِلَل كه در همین نزدیكى واقع شد و هفت سال طول كشید به نامِ دولت ،ولى این جنگ به همه جا سرایت مى‏ كند به نامِ دین و سه ماه خیلى شدید و عالم‏ گیر خواهد شد و عاقبتِ خیلى روشنِ فرح ‏بخشى براىِ عقلاء و دانشمندان كُره عموماً خواهد داشت كه از ذلّتِ اسیرىِ در دستِ نادانان كه اكنون دارند برآیند و نوبتِ حكومت به عقل رسد و تا كنون جهل حكومت داشته (گوینده زبان امید است نه یقین) و نهضتى براىِ روحِ دین خواهد بود و خیلى از انتظارها برآورده خواهد شد نه بر مرامِ منتظرین بلكه اَعلى‏ و اَجَلِّ از آن و در میانِ صورت ‏هاىِ ادیان كه امروز چهره‏ نما هستند به نفعِ مسیحى خواهد تمام شد و براىِ یهود ،سودى نخواهد نمود و بازارِ مسندنشینانِ ادیان و شعبه ‏هاىِ مختلفه آنها بى ‏رونق خواهد شد  بلكه  به كلّى خائب و بى‏ عنوان خواهند گشت و عالَم روىِ دیگرى به اهلش نشان خواهد داد و خدا جلوه‏ اى از نو خواهد نمود و خداجویانِ حقیقى به مراد خواهند رسید و آفتاب روشن ‏تر از این كه حالا هست خواهد شد و علومِ رُوحیه رایج و رومان‏ها و موهومات كاسد و بى ‏قدر مى ‏شوند (مَحوالموهوم و صحوالمعلوم) .

[1] . هشت جنگ بزرگ صلیبى كه مهمّ‏ترین جنگ‏هاى دنیا بود هم از فلسطین شروع شد تا 200 سال و كسرى عمر یافت و 4 ملیون بشر را بى‏عمر نمود . (كیوان)

[2] . كشتار ناگهانى