مقاله شماره 104

اخیراً بر خورد نمودم به سلسله كمیلیه كه آقاى شیخ محمد حسن مشكور ملقب به شهاب الدین رهبرى این سلسله را در ایران بعهده دارند كه خانقاه این سلسله در صفائیه است .

صفائیه از میرزا حسین خان سپهسالار بوده كه به حاج میرزا صفا داده بود و آقاى مشكور كه در لباس روحانیت بسر مى‏برد در صفائیه زحمات بسیار كشید و سنگ قبر براى مشایخى كه در آن قبرستان مدفونند تهیه دیده‏اند.

آقاى مشكور فرمودند سلسله نوربخشیه و شاذلیه و خلوتیه و سلسله نسب اقطاب كه به نجم الدین كبرى متصل مى ‏گردند از كمیلیه منشعب شده‏اند.

مقابرى كه در صفائیه قرار گرفته بشرح زیر است :

1- حاج میرزا صفا

2- حاج میرزا محمد على پیرزاده

3- نیرالدین پیرزاده فرزند حاج پیرزاده

4- حسن شاه ولى الله

5- حاج میرزا شمس‏الدین تهرانى

6- میرزا غلامرضا اصفهانى

7- داور وزیر دارائى رضاخان

آقاى مشكور شرحى براى این ناچیز مرقوم فرمودند كه كمیل بن زیاد وسیله امام سجاد (ع) به ابراهیم ادهم و از امام صادق (ع) به بایزید و از حضرت رضا(ع) به معروف كرخى مى‏ رسد سلسله كمیلیه از نجم الدین كبرى به مولاى متقیان مى ‏رسد و حاج پیر صفا سى و ششمین خلیفه كمیلیه است محل صفائیه جنب چشمه على و در نزدیكى شهر رى قرار گرفته است .

بعد از صفا پیرزاده جانشین او شد.

و حكیم الهى و شیخ رضا تهرانى و هزار جریبى در صفائیه مدفون مى ‏باشند.

آقاى مشكور از بزرگان كمیلیه شبهاى جمعه را در صفائیه برگذار مى ‏كنند پیروان ایشان گرد آمده و آقاى مشكور مثنوى را بسبكى خاص بدین نحو كه متمسك به قرآن و حدیث و تفسیر مى ‏كنند.

آقاى مشكور جوانى فاضل و خوش رو و خوش برخورد بوده و این بى مقدار فقط در سلسله چشتیه و كمیلیه صوفیه را دیدم كه مقید به امور مذهبى بودند و تنها آقاى نخودكى و مشكور را دیدم كه حاضر نبودند مریدان نسبت به آنان تعظیمات خدایانه معمول دارند لذا نتوان این دو تن را مانند دیگر اقطاب محسوب كرد.

اقطاب صوفیه گاهى در خلوت بمریدان خاص خود نحوه‏اى رفتار مى‏كنند كه گوئى سیاست استثمارى از آنان حمایت مى‏كند كه صحت و سقم آن بر این بى‏مقدار نامعلوم است و بارها در آثار خود متذكر شده كه دماغ سیاسى نداشته و اطلاعى در این باب ندارد.

اساس دیانت اسلام بر بت شكنى و توحید خالص است و سجده بر انسان كفر و شرك محض است .

كسى كه طالب طریق خاصان خدا است مى‏ بایست فرایض شرعى را انجام داده آن زمان بسوى جان جانان گام بردارد و خداى بزرگ حاجب و دربان ندارد و شریك براى خدا قائل شدن بمنزله كفر است و بارى تعالى هر گونه گناهى را امكان دارد به بخشاید غیر از گناهى كه یك بنده شریك براى الله قائل شود.

و ولایت كلیه یك مفهوم مقدس است كه نتوان براى مشایخ و اقطاب قائل شد.

سلسله كمیلیه خود را نوربخشیه نیز نامند سلسله خود را كمیلیه نوربخشیه دانند.

دو تن از بزرگان این سلسله در ایام سلطنت ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه از افراد بنام عصر خود بودند كه یكى حاج پیر صفا و نفر دیگر پیرزاده مى‏باشند كه هر یك سفر نامه‏اى از خود بیادگار گذاشتند و پروفسور ادوارد برون مستشرق انگلیسى در ایام جوانى دست ارادت به حاج پیر صفا داد و با استاد خود باب مكاتبه مفتوح ساخت و لقب مظهرعلى گرفت و عكسى با لباس درویشى از وى دیده شد دریافت نام طریقت دال بر مقام ارشاد برون است زیرا تنها چهار فرقه خاكسار در بدو ورود بدرویشى ملقب به لقب شده حتى كلمه شاه بر آن افزوده مى‏كنند چنانكه این ناچیز در یك شعبه از چهار فرق خاكسار به نام قدرت علیشاه و رفاقت على شاه نامیده شدم و این دو لقب غیر از القاب دیگر است و اولین مرحله را (لسان) نامند اما در سلاسل دیگر فقط در ایام نائل شدن به مقام ارشاد ملقب به لقب شده مانند صفى على و قطب سلسله یا شیخ المشایخ یا شیخى كه دیگجوش داده باشند كلمه شاه بر لقب افزوده مى‏گردد مانند منصور على شاه یا منور على شاه و امثال آن مورد خطاب قرار مى‏گیرند.

حاج شیخ محمد على پیرزاده از نوادگان حاج عبدالوهاب نائینى و حاج محمد حسن كوزه كنانى بود كه در شهر استانبول نزد حاج پیر صفا مشرف بفقر گردید و پس از طى سالها بدرجه ارشاد نائل شد پیرزاده كسى را بجانشینى خود انتخاب ننمود.

حاج پیر صفا تحت تربیت حاج محمد حسن نائینى بود و بدین سبب چون حاج شیخ محمد على پیرزاده چكیده فقر بود لذا پیرزاده نامیده شد.

چكیده به كسى اطلاق مى‏ گردد كه پدرش مانند فرزندش صوفى باشد.

حاج پیر صفا شاه غیاث الدین مشهدى كشمیرى را به جانشینى خود منصوب فرمود.

بعد از فوت حاج پیر صفا پیرزاده در محوطه مزار مرشد خود كه در صفائیه قرار گرفته بود اقامت ورزید و در آبادى صفائیه بسیار رنج برد و بعضى مى‏گویند حاج میرزا حبیب الله رشتى كه از فحول علماى عصر خود بود دست ارادت به پیرزاده داد.

ناگفته نماند كه استاد بی همتایم در كیوان نامه ضمن شرح حال خود گوید كه نزد حاج میرزا حبیب الله رشتى علم اصول را فرا گرفته است و از وى تمجید كرده و از سخنان ایشان چنین مستفاد مى‏شود كه این عالم ربانى داراى مقامات معنوى بوه است .

پیروان این مشرب گویند روزى كه ناصرالدین شاه در شهر رى كشته شد قرار داده بود كه پس از زیارت از شهر رى نهار را در صفائیه نزد پیرزاده صرف كند و این مطلب بوسیله اتابك به پیرزاده ابلاغ شده بود و پیرزاده در تهیه نهار برنیامد مریدان از وى پرسش كردند و وى پاسخ داده بود كه ناصرالدین شاه به صفائیه نخواهند آمد.

پیرزاده در تاریخ ماه ذیحجه سنه 1321 ه.ق فوت نمود و در جوار مزار حاج پیر صفا در باغ صفائیه مدفون گردید.

آقاى شیخ محمد حسن شریف الدین مشكور كه والدش خواهرزاده شریعت سنگلجى بود در یك خانواده روحانى تربیت یافت و پس از طى تحصیلات عالیه به كسوت روحانیت درآمد و به فراگرفتن علوم اسلامى رو آورد.

آقاى مشكور در بقعه حضرت ثامن الائمه (ع) با شیخ محمد على شیرازى ملقب به تاج العالم آشنا گشته و با دلالت ایشان دست ارادت به محمد حسن قطب الدین دهلوى مشهور به شاه ولى الله بداد و پس از سالها از جانب ایشان اجازه ارشاد یافت و سالها بعد در سنه 1354 ه.ش به جانشینى شاه ولى الله منصوب گردیدند.

مزار عده‏اى از علماء خاندان شریعت سنگلجى در صفائیه مى ‏باشند.

صفائیه جنبه تاریخى و مذهبى دارا بوده و زحمات آقاى مشكور در احیا و آبادى آن در خور تقدیر مى‏ باشد.

حداقل آنچه در باره آقاى مشكور و آقاى اصفهانى در بدایت این مبحث گفته شده مى‏توان اضافه نمود كه این دو رهبر سلوكى گرد دعاوى گزاف نگشته‏اند و تعظیمات خدایانه را بدیده قبول نمى‏نگرند و با پیروان خود صمیمیت و وداد دارند و سعى دارند كه معارف اسلامى را تعلیم دهند لذا این دو شخصیت را نتوان در ردیف اقطاب سلاسل متباعده و متباغضه یكدیگر كه حاضر نیستند از مسند خدائى پائین آمده و مریدانى را كه اگر خود به لطایف الحیل جمع كرده ‏اند دامن فرو چینند و در راه خدا رها سازند.

اما چون اقطاب هیچگاه این اعمال را مرعى نمى ‏دارند لذا به تدوین آثار خود مبادرت ورزیدم .

انتظار دارد جناب آقاى مشكور كه قطب سلسله كمیلیه كبرویه نوربخشیه مى‏باشند از جهت تاریخ عقاید مذاهب و مسلك‏ها كتابى درباره این سلسله و شرح حال مشایخ این سلسله بالاخص افرادى كه در صفائیه مدفون مى ‏باشند با ارائه عكس و نمونه خطوط و ارائه مدارك و نامه‏ هاى رجال این مشرب و ذكر آداب و نحوه سلوك تا آن حد كه امكان توصیفش باشد مرقوم دارند تا كیفیت این سلسله آشكار شده و نقطه ابهامى باقى نماند و بزعم این ناچیز آقاى شیخ محمد حسن شریف‏الدین مشكور از جهت فضل و ملكات اخلاقى شاخص و بر دیگر افراد خانواده خود برتر و ارجحیت دارند و تهیه و تنظیم كتابى كه ذكر آن رفت فقط از عهده ایشان امكان‏پذیر است لاغیر هر چند فضلاى دیگر در این خاندان بچشم مى‏ خورند اما در حدى نمى باشند كه با آقاى مشكور مقایسه شوند .

امید است این آرزو بزودى جامه عمل بپوشد و این بى مقدار تا این حد درباره سلسله كمیلیه غور و بررسى كرده و بنظر خوانندگان عرضه مى‏دارد افراد این سلسله به امور شرعى پابند بوده و ذكر خفى نیر دارند و در تاریخ این مشرب معارضه و دسته بندى و جمع آورى مریدان مانند دیگر سلاسل مشهود نشده است و حاج پیر صفا و پیرزاده بنابه گفتار خان ملك ساسانى در بهبود وضع ایرانیان در تركیه كوشیدند و از یارى هم وطنان خود كوتاهى نورزیدند.

کتاب سیری درتصوف

اثر نورالدین چهاردهی

حاجی میرزا محمد علی پیرزاده از اقطاب سلسله کمیلیه که مدفون در صفائیه شهر ری می باشد .

این عکس را دوست پرمهر دانشمند ارجمند آقای شیخ محمد حسن مشکور (قطب فعلی سلسله کمیلیه) عنایت فرموده اند.

حاج میرزا رضا قلی مازندرانی مشهور به حاج پیر صفا در 1212 هجری قمری متولد و در سنه 1291 هجری قمری در تهران درگذشت

از اقطاب سلسله کمیلیه و مدفون در صفائیه شهر ری می باشد.